Handmatig focussen met AF-camerasystemen

De uitstekende beeldkwaliteit in de hedendaagse fotografie is te danken aan een hele reeks factoren, zoals het hoge aantal pixels in digitale SLR-camera's, grote sensoren in full-frame 35 mm formaat of gewoon bijna-medium formaat, intelligente beeldverwerkingstechnieken en algoritmen en voor ruisonderdrukking. De resultaten hangen ook af van hoe de camera communiceert met het objectief. Daarom speelt optiek van hoge kwaliteit een essentiële rol om te blijven voldoen aan de steeds hogere verwachtingen van fotografen betreffende beeldkwaliteit.

Wanneer u de hoogste kwaliteit wilt bereiken met camera's met hoge resolutie, moet u alle parameters die een rechtstreekse of onrechtstreekse invloed hebben op de beeldkwaliteit binnen nauwe marges houden. Het idee dat 'een ketting slechts zo sterk is als zijn zwakste schakel' geld vooral voor fotografie en beeldopname.

Een van de belangrijkste schakels in de keten van succesvolle beeldweergave is de precisie waarmee de lens op het hoofdonderwerp scherpstelt. Over het algemeen levert een fotografische lens alleen een optimale weergave bij maximale beeldkwaliteit van een tweedimensionaal vlak. Dit vlak loopt precies parallel aan de film of sensor in de camera. Afhankelijk van de vergroting en het gekozen diafragma wordt ook een bepaald bereik voor en achter het optimale scherpstelpunt als "voldoende scherp" beschouwd. In deze context verwijst de vergroting naar de verhouding tussen het door de lens geproduceerde beeld en het gefotografeerde object. De brandpuntsafstand van de lens, de opnameafstand en de grootte van de film of sensor zijn dus verantwoordelijk voor de zogenaamde scherptediepte. Het scherpstelgebied dat als scherptediepte wordt aangeduid, is de omvang van het bereik in de objectruimte van een optisch beeldvormingssysteem. Dit gebied wordt met een aanvaardbare scherpte weergegeven op het brandvlak.

U kunt meer lezen over het effect dat een lichte onscherpte heeft op de beeldkwaliteit in het artikel "Measuring lenses objectively" (Objectief lenzen meten) in Camera Lens News nr. 30, vanaf pagina 24. Dit artikel laat zien hoe belangrijk nauwkeurig scherpstellen is wanneer een fotograaf grote vergrotingen wil maken of om een andere reden optimale kwaliteit nodig heeft, en niet alleen bij het gebruik van grote diafragma's.

De vraag waarop het hoofdonderwerp moet worden scherpgesteld, is uiteraard een kwestie van smaak van elke individuele fotografen. Toch zullen er waarschijnlijk geen grote meningsverschillen zijn als het gaat om het kiezen van het optimale brandpunt voor reproducties van een schilderij of foto's van een bergketen die zich uitstrekt tot in de oneindige verte. Ook bij traditionele portretfotografie blijven de ogen van het model maximaal scherpgesteld. Het spelen met scherpe focus en onscherpte is een van de meest fundamentele creatieve aspecten van fotografie. Het feit dat onze omgeving driedimensionaal is, betekent dat mensen verschillende opvattingen kunnen hebben over wat duidelijk moet worden afgebeeld en wat in een schetsmatige of wazige vorm moet verschijnen, bijvoorbeeld bij het zoeken naar de juiste focus in een groep mensen die rond een ronde tafel zitten onder moeilijke lichtomstandigheden.

Het controleren van de scherptediepte met behulp van de preview-knop van de camera is een techniek die nuttig kan zijn. Goede resultaten kunnen ook worden bereikt door het gebruik van gezichtsherkenningssoftware in moderne camera's die de lens scherpstelt op de dichtstbijzijnde persoon, vooral bij het gebruik van compactcamera's met kleine sensoren en korte brandpuntsafstanden.

Dit is echter duidelijk ontoereikend voor zorgvuldig gearrangeerde fotografie met spiegelreflex- of meetzoekercamera's, waarbij hoge aperturen en langere brandpuntsafstanden de norm zijn. In deze situaties moet de fotograaf nog steeds het vereiste autofocusframe kiezen of een onderwerp selecteren met behulp van de handmatige scherpstelfunctie. Het doel van de fotograaf is hier om een krachtig, uniek beeld te creëren. Kleine afwijkingen in het brandvlak kunnen de technische kwaliteit van het beeld verminderen of zelfs de impact van de foto volledig veranderen, al dan niet opzettelijk.

Autofocus-systemen hebben sinds hun introductie in camera's in de jaren tachtig een enorme ontwikkeling doorgemaakt. Fabrikanten hebben de prestaties en efficiëntie van hun systemen in het dagelijks gebruik gestaag verbeterd, en de combinatie van een toenemend aantal AF-punten in de camerabehuizingen en ultrasone motoren in de lenzen heeft gezorgd voor een snelle en soepele scherpstelling voor de fase-AF-systemen die tegenwoordig in spiegelreflexcamera's worden gebruikt.

Voor sommige toepassingen is juist deze snelheid het belangrijkste voordeel ten opzichte van andere AF-methoden, zoals de op contrast gebaseerde AF die doorgaans in digitale compactcamera's wordt gebruikt, of handmatig scherpstellen. Goede AF-systemen kunnen over het algemeen een zeer hoog aantal 'treffers' behalen in termen van de scherpe beelden die ze produceren met lange telelenzen in situaties zoals het fotograferen van cheeta's in het wild, het fotograferen van beroemdheden vanuit een groep paparazzi of het fotograferen van voetballers op het speelveld.

Voor elk onderwerp dat zich niet actief van de positie van de fotograaf verwijdert of dat na zorgvuldige voorafgaande scherpstelling in de 'trap focus' terechtkomt, kunnen betere resultaten worden bereikt met zorgvuldige handmatige scherpstelling. Voor zorgvuldig gekadreerde landschapsfoto's, foto's van gebouwen of architectonische details en zorgvuldig gearrangeerde tafelopstellingen in een fotostudio is het gebruik van autofocus waarschijnlijk niet nodig. Ook voor spontane portretten en reportagefoto's kan met handmatige scherpstelling dezelfde scherpstelprecisie worden bereikt als met een AF-systeem. Macrofoto's van vlinders op een bloem, waarvoor een zeer geringe scherptediepte nodig is – en waarvoor een statief over het algemeen een verstandige keuze is – moeten altijd nauwkeurig worden scherpgesteld met handmatige methoden.

In deze gevallen komt het zelden voor dat een van de AF-punten van de camera precies samenvalt met het door de fotograaf gekozen scherpstelpunt, en al te vaak bestrijkt het scherpstelpunt een te groot deel van het onderwerp met een grote diepte, waardoor het niet langer mogelijk is om het automatische mechanisme te gebruiken om een nauwkeurige scherpstelling te bereiken.U kunt meer lezen over het effect dat een lichte onscherpte heeft op de beeldkwaliteit in het artikel "Measuring lenses objectively" (Objectief lenzen meten) in Camera Lens News nr. 30, vanaf pagina 24. Dit artikel laat zien hoe belangrijk nauwkeurig scherpstellen is wanneer een fotograaf grote vergrotingen wil maken of om andere redenen optimale kwaliteit nodig heeft, en niet alleen bij het gebruik van grote diafragma's.

Iedereen die wel eens heeft geprobeerd om moderne AF-spiegelreflexcamera's en de bijbehorende AF-objectieven handmatig scherp te stellen, zal al snel tot de ontnuchterende conclusie zijn gekomen dat dit in de praktijk verre van eenvoudig is. Steile schroefvormige bevestigingen, speling en terugslag in de scherpstelringen van de lenzen, vage zoekers en verre van geschikte schermen in de camera's maken het erg moeilijk om zeer nauwkeurig scherp te stellen.

Daarentegen is het een openbaring om terug te gaan naar een van de goede spiegelreflexcamera's met een geschikte lens uit het tijdperk vóór de wijdverbreide introductie van AF-systemen en getuige te zijn van de grote, heldere zoeker, de uiterst praktische hulpmiddelen voor het afstellen op het scherm en de manier waarop een onderwerp tot leven lijkt te komen wanneer het correct scherpgesteld is.Er zijn maar weinig camera's van tegenwoordig die de inherente zoekerkwaliteit van deze analoge modellen, die nu tot het verleden behoren, evenaren.

Niettemin bieden sommige goede digitale cameramodellen uit het midden- tot topsegment, met name full-frame camera's, enkele voordelen voor zeer nauwkeurige handmatige scherpstelling, in ieder geval dankzij het glazen prisma in de zoeker en de bijbehorende vergroting.

Tegenwoordig bieden bijna alle fabrikanten alleen AF-verwisselbare lenzen aan en sommige systemen – zoals het Canon¹ EOS-systeem – hebben zelfs nooit handmatige lenzen gehad (afgezien van een paar gespecialiseerde modellen). Het huidige assortiment SLR-lenzen van Carl Zeiss bevat een deel van de expertise die we hebben opgedaan met onze professionele cine-lenzen. Met grote rotatiehoeken (bijvoorbeeld bijna 360 graden in het geval van de Makro-Planar T* 2/100 van oneindig tot de close-upgrens van 0,44 m), een schat aan beschikbare instellingen voor de volledig metalen eenheid en geen beperkingen door het draaien van een focusmotor, bereiken deze objectieven een scherpstelnauwkeurigheid die veel beter is dan die van conventionele AF-objectieven.

Dankzij het populaire assortiment lensvattingen, bestaande uit de ZF (Nikon² F-bajonetvatting), ZE (Canon EF-bajonetvatting) en ZK (Pentax K-bajonetvatting), kunnen de lenzen direct op geschikte camera's worden gebruikt met een hoge mate van functionaliteit, zonder dat er een adapter nodig is.

Wanneer u de hoogste kwaliteit wilt bereiken met camera's met hoge resolutie, moet u alle parameters die een rechtstreekse of onrechtstreekse invloed hebben op de beeldkwaliteit binnen nauwe marges houden. Het idee dat 'een ketting slechts zo sterk is als zijn zwakste schakel' geld vooral voor fotografie en beeldopname.

Door het scherpstelscherm te vervangen door een variant die is geoptimaliseerd voor handmatig scherpstellen, kunnen enkele belangrijke verbeteringen worden bereikt. Deze procedure kan worden uitgevoerd voor alle spiegelreflexcamera's, zelfs als de fabrikant iets anders beweert en geen verwisselbare scherpstelschermen aanbiedt. Canon biedt bijvoorbeeld een keuze tussen de EC-A (met microprismaring) of EC-B (met split image rangefinder) voor de modellen uit de EOS-1-serie. De EOS 5D en 5D MkII hebben daarentegen de optie van het Ee-S-scherm, maar dit heeft geen scherpstelhulpmiddelen en biedt daarom geen significante voordelen ten opzichte van het standaardscherm. Zowel deze objectieven als kleinere modellen zoals de Canon EOS 50D en 40D, Nikon-modellen tot en met de D700 en DSLR's van Pentax en Fuji kunnen worden uitgerust met uitstekende scherpstelschermen van andere fabrikanten, die varianten aanbieden die specifiek zijn afgestemd op elk specifiek model.

Door de instructies van de fabrikant te volgen en in sommige gevallen het meegeleverde gereedschap te gebruiken, kunnen camera-eigenaren het scherm zelf zonder al te veel moeite vervangen, mits het proces zorgvuldig wordt uitgevoerd in een zo stofvrij mogelijke omgeving. Vervangende scherpstelschermen zijn verkrijgbaar bij de volgende bedrijven:

Een probleem is echter dat het scherm en/of de spiegel in veel nieuwe camera's vaak niet perfect zijn uitgelijnd, en dat er slechts een minimale afwijking (minder dan 1/100ste tot 1/10ste van een millimeter) nodig is om een zichtbare focusfout (frontfocus of backfocus) te veroorzaken. Zolang de gebruiker blijft werken met het AF-systeem van de camera en het standaard scherpstelscherm, valt deze kleine fout over het algemeen niet op.

Als het scherm echter wordt vervangen door een variant met scherpstelhulp, wordt de afwijking zichtbaar. De enige maatregel die in dit dilemma kan worden genomen, is de camera naar de fabrikant of een erkend servicecentrum sturen en vragen om het scherm correct uit te lijnen. Bij veel cameramodellen houdt het uitlijnen van het scherpstelscherm in dat het overeenkomstige aantal dunne filmlaagjes wordt aangebracht of verwijderd.

In de meeste Canon EOS-, Nikon AF- en Pentax AF-camera's, zowel digitaal als analoog, blijft elektronische scherpstelbevestiging beschikbaar, zelfs bij gebruik van onze ZE-, ZF- of ZK-objectieven. De camera bevestigt dat de handmatige scherpstelling correct is door het scherpstelbevestigingslampje of het actieve AF-punt te laten oplichten. In veel Nikon-modellen (bijvoorbeeld de D700- en D3-serie) wordt extra ondersteuning geboden door twee pijlen in de zoeker die de draairichting van de scherpstelring aangeven bij het uitvoeren van snelle handmatige scherpstelling.

Deze elektronische scherpstelhulpmiddelen bieden echter slechts een relatief onnauwkeurige manier om een zeer nauwkeurige handmatige scherpstelling te bereiken. Het gebied dat als "scherp" wordt weergegeven bij het draaien van de scherpstelring is over het algemeen vrij groot en is ook afhankelijk van de richting van waaruit het onderwerp scherp wordt gesteld (d.w.z. of u vanuit oneindigheid of vanuit de kortste scherpstelafstand komt).

We raden daarom aan om de camera uitgebreid te testen in combinatie met een handmatige lens, zodat u als fotograaf een gevoel krijgt voor de situaties waarin u kunt vertrouwen op de AF-indicator. Vooral bij het gebruik van snelle lenzen is het raadzaam om een reeks bracketingfoto's te maken met een volledig open diafragma en korte opnameafstanden om optimale resultaten te bereiken. Soms kan het gebeuren dat u ernaast zit wanneer u foto's maakt met behulp van de focusbevestigingsfunctie, maar gelukkig hebben sommige recente cameramodellen (bijvoorbeeld de Nikon D300, D700, D3-serie en de Canon EOS 5D MkII) een AF-fijnafstemmingsoptie in het menu opgenomen, die uiteraard ook van invloed is op de focusindicator tijdens handmatig scherpstellen.

Als de AF-indicator consequent een onjuiste reactie geeft bij het gebruik van een bepaald type lens of zelfs bij alle objectieven, kan de scherpstelfout over het algemeen worden verholpen door nauwkeurige controles en aanpassingen uit te voeren.

Bij veel van de nieuwste DSLR-camera's kan vóór het maken van de opname een livebeeld op het display worden bekeken. Meestal is het mogelijk om voldoende in te zoomen op dit beeld om zeer nauwkeurig scherp te stellen. Aangezien de spiegel van de camera in deze modus vergrendeld moet zijn, is de AF-functie niet meer beschikbaar of moet de spiegel kort naar beneden worden geklapt en vervolgens weer omhoog om scherp te stellen, afhankelijk van het specifieke camerasysteem.

Een andere optie is de nogal omslachtige, op contrast gebaseerde Autofocus-functie die in compactcamera's wordt gebruikt. Met de camera op een statief en ingezoomd in Live View, maakt een zeer nauwkeurige MF-lens een nauwkeurige scherpstelling mogelijk. Bovendien biedt Live View over het algemeen een helder, kristalhelder beeld, zelfs bij slecht licht. Uitlijningstoleranties van het scherpstelscherm, de spiegel of het hele AF-systeem van de camera zijn niet langer een probleem als Live View wordt gebruikt voor handmatig scherpstellen. In ieder geval bij camera's die het voorbeeldbeeld rechtstreeks van de beeldsensor halen, ziet u de scherpstelling precies zoals deze later in de opname zal verschijnen.

Zelfs met een perfect uitgelijnd focusscherm en focushulpmiddelen, een autofocus die perfect is uitgelijnd of aangepast in het cameramenu en de live weergavefunctie is het niet mogelijk om de correcte focus voor de beeldopname te garanderen in elk geval. Sferische aberratie in objectieven lijden tot zogenaamde focusverschuivingen. Deze term verwijst naar het feit dat een andere opening een verschuiving veroorzaakt van de optimale focuspositie. Dit effect valt vooral op in geval van snelle topobjectieven. U vindt meer informatie over het effect van een kleine focusverschuiving op de beeldkwaliteit in het artikel 'Measuring lenses objectively', dat verscheen in Camera Lens News Nr. 30 vanaf pagina 24.

Om rekening te houden met het effect van focusverschuiving bij precies focussen moet de gebruiker in de mate van het mogelijke de focus bepalen bij de opening waarmee de opname zal worden gemaakt. Toch zijn er nog steeds een aantal beperkingen waar u rekening mee moet houden: AF-systemen bij huidige cameramodellen houden geen rekening met de focusverschuiving van het objectief. Dit betekent dat de betrouwbaarheid van de AF-indicator afhankelijk is van het type objectief, f-stops en de opnameafstanden.

Door hun oppervlaktestructuur kunnen focusschermen in snelle objectieven niet alle binnenkomende stralen verwerken. Dit is duidelijk zichtbaar doordat de helderheid van het focusscherm niet langer verandert bij objectieven die sneller zijn dan 1:2.8, afhankelijk van het ontwerp. Dit betekent dat wijzigingen van de optimale focuspositie niet meer kunnen worden beoordeeld op het focusscherm indien u een grote opening gebruikt met een erg snel objectief.

Er is ook een probleem met het gebruik van de live weergavefunctie. Veel van de huidige cameramodellen (bijv. de Nikon D700 en de Canon EOS 5D II) regelen automatisch de opening in de live weergavemodus op basis van de ISO-waarden en het omgevingslicht om te garanderen dat het beeld op het scherm consistent met de correcte helderheids- en contrastwaarden wordt weergegeven. Dit betekent dat het niet langer mogelijk is om de opening te verkleinen naar de gewenste, vast instelling met de voorbeeldweergaveknop. Een correcte beoordeling van de velddiepte en focuspositie is daardoor ook niet mogelijk met deze methode, aangezien de opening alleen kan worden gesloten tot de gewenste instelling wanneer u effectief de foto maakt.